Otizmli Öğrencilerin Eğitiminde Birkaç İpucu

Özel ihtiyaçları olan öğrencilere öğretim uygulamaları dersi veren 27 yıllık eğitmen Pat Hensley’in eğitmen adaylarına verdiği bazı ipuçlarını Otizmdünyası / Ekemiş aracılığı ile paylaşmak isterim.
Bu ipuçlarının anaokulu ve diğer sınıflardaki kaynaştırma öğrencileri ile çalışan eğitmenlere ve hatta ailelerine yardımcı olacağını düşünmekteyim. Elbet eksikleri vardır. Bu konuda ekleme yapmak isteyen ya da daha parlak uygulama fikirlerine sahip olacak arkadaşlarımızın katkıları ile ipuçlarını zenginleştirmemiz mümkündür. Katkılarınızı her zaman beklemekte olduğumu bilmenizi isterim.

Pat Hensley;
“ Otizmli öğrencilerle ilk kez karşılaşan stajyerlerde gözlemlediğim kaygılara ışık tutması amacıyla yıllar içerisinde geliştirdiğimiz bazı strateji ve fikirleri paylaşmak istedim. Tahmin ederim ki aşağıdaki sıraladığımız stratejiler genç eğitmenlere sınıflarında yardımcı olacaktır” diyor ve sıralıyor:

1. Özel ve sıralı görev analizi kullanın. Örneğin el yıkama gibi bir olay öğretilecekse her aşaması ayrıntılı olarak adım adım belirtilmelidir. 1. Suyu aç 2.sabunu al 3. Elini sabunla 4. Sabunu bırak 5.Elini yıka 6. Suyu kapat 7. Havluyu al 8. Elini kurula 9. Havluyu as gibi ayrıntılı bir görev analizi kullanın.

2. Dilinizi daima basit ve somut tutun. Mümkün olduğunca az kelime kullanın. “Dersimize bahçede devam edeceğiz bunun için dışarıya çıkmadan önce yazınızı bitirin, kalemlerinizi ve defterlerinizi de yanınıza alın ” gibi uzun cümleler kullanmak yerine
“ Yazılarınızı bitirin derse bahçede devam edelim. Çıkarken kalem ve defterlerinizi yanınıza alın ” gibi bir cümle daha net ve anlaşılır olacaktır.

3. Sıra bekleme ve sosyal mesafe belirleme gibi belirli toplumsal kurallar / becerileri öğretin.

4. Daha az seçenek verin. Örneğin; otizmli bir çocuktan bir renk seçmesi istenecek ise, ona seçim için sadece 2-3 seçenek vermek daha doğru olacaktır. 2-3 renk içinden kırmızıyı istediğinizde karıştırmadan öğrenmesi sağlanarak olayı kolaylaştırmak mümkün olur. Çok sayıda seçenek içinden seçmesi tam olarak öğrenene kadar pek mümkün olmayacağından motivasyonunu düşürecektir.

5. Bir soru sorduğunuzda ya da bir talimat vermek istediğinizde boş bir bakış ile karşılaşırsanız, ne dediğinizi bir öğrenciye sormanız veya tekrar ettirmeniz onun anlamasına yardımcı olacaktır.

6. Alaycı sözler sarf etmekten kaçının. Bir öğrenci yanlışlıkla elindeki kağıt tomarlarını yere düşürdüğünde “ Müthişsin!” gibi alaycı bir söz sarf ederseniz arkasında yatan iğnelemeyi anlayamayarak sözünüzü ödül gibi algılayacak ve belki de sık sık bu hatayı tekrarlamaya çalışacaktır.

7. Deyimler kullanmaktan kaçının. ” Kulaklarınızı açın “, “ Dudaklarınızı fermuarlayın ” gibi cümleler kafasının karışmasına neden olacaktır. Mecazi yaklaşımı anlamasını beklemeyin. Açık ve net konuşmak iletişiminizi kolaylaştıracaktır.

8. Çok açık seçimler verin ve açık uçlu seçenek bırakmamaya çalışın.
” Şimdi ne yapmak istiyorsun? ” yerine
” Okumak mı, çizmek mi istiyorsun? ” şeklinde sorarak daha iyi sonuç alırsınız.

9. Talimatlar verirken netlik sağlamak için kısa cümleler kullanılmalı ve talimatları anlayıp anlamadığı tekrarlatılarak kontrol edilmelidir.

10. Oyun zamanı da dahil olmak üzere otizmli öğrencinin kolaylıkla anlayacağı günlük bir plan hazırlanmalıdır.

11. Bir işin ya da görevin “bitmiş (tamamlanmış) ” olması ne demektir öğretmek istiyorsak gerektiğinde resimlerden yararlanabiliriz. Örneğin bir puzzle tamamlandığında ki ( bitmiş) halinin bir fotoğrafı gösterilerek bitmenin anlamını öğretebilirsiniz. Diyelim ki odanın toplanmasını istiyorsanız odanın düzenli halinin fotoğrafı ile bu şekilde yapıldığında bitmiş olduğunu anlatmanız daha kolay olacaktır.
Şayet tükenmiş( bitmiş) bir ürün için bitmiş kelimesini öğretmek istiyorsak aynı şekilde yine fotoğraflardan ya da gerçek nesnelerden yararlanarak somut görseller kullanabiliriz. Dolu bardaktaki su ve içilmiş bitmiş halinin resimleri ya da kendileri bu konuda aydınlatıcı olacaktır.

12. Yaklaşan herhangi bir rutin değişikliği veya faaliyetin değişeceğinin belli olması için önceden bir uyarı sistemi belirlemek krizler yaşanmasının önüne geçecektir.

13. Her zaman öğrencilere kişisel olarak hitap edilmeli. Aksi halde genele sarf edilen sözü otizmli bir çocuk direkt kendisine söylenmiş olarak algılayabilecektir. Bazen de sınıfın geneline söylenen bir talimatı kendi üzerine almayabilecektir. Bu tür durumlarda otizmli öğrencinin de adı özellikle söylenerek istenilen etkinliğe katılması ya da katılmaması sağlanmalıdır.

14. Görsel, fiziksel, rehberlik, akran modelleme gibi çeşitli görsel sunum araçları eğitimde özellikle kullanılmalıdır.

15. Rutindeki küçük değişikliklerin bile otizmli öğrencide anksiyeteyi tetikleyebileceği bilincinde olarak davranılmalıdır.

16. Otizmli öğrencinin kaba ya da saldırgan davranışları varsa olayı göründüğü gibi değerlendirmemek gereklidir. Bazen öfkenin kaynağı bambaşka bir şeyken farklı bir kişiye ya da objeye karşıymış gibi bir izlenim verebilir.

17. Otizmli öğrenciye aşırı uyaran vermekten kaçının. Bireysel çalışma alanında ya da görev yerine getirecekleri alanlarda aşırı uyaran duvar veya eşya renkleri bulunmamasına ve ortamın gürültülü olmamasına dikkat edilmelidir. Aksi halde öğrenci rahatsız olabilir ve onu yönlendirmek, eğitmek güçleşebilir.

18. Öğrencinin özel ilgi alanlarını kullanarak çalışmalarınızı hem zenginleştirebilir hem de onun öğrenmesini hızlandırabilirsiniz.

19. Öğrenci ile okuma yazma konusunda çalışırken kelime oyunları ve bilgisayar tabanlı öğrenme sistemlerinden yararlanabilirsiniz.

20. Otizmli öğrenciyi serbest zamanlarında (tenefüslerde) akran zorbalığından ya da alaylarından korumak için özellikle bazı özel ihtiyaçlarında yanında eşlik edecek bir eşlikçi arkadaş ya da görevli bulunmasına dikkat etmeniz gereklidir.

21. Otizmli öğrencinin sevmediği ya da anlamakta zorlandığı spor ve oyun gibi grup aktivitelerinde zorlanmamasına dikkat edilmeli ve gerektiğinde desteklenmelidir.

22. Pozitif çabaları için ödül olarak zaman zaman bazı obsesif davranışlarına erişim izni verilebilir. Bunda çok dikkatli olmak gereklidir. Zira sadece obsesyonlarına ulaşmak maksadıyla işbirlikçi davranması zamanla alışkanlık haline gelmemelidir. Buradaki ince dengeyi korumak gerekir. Çocuktaki gelişmeler neticesinde zamanla ödüller sözel ödüllerle yer değiştirilebilir hale gelmelidir.

Derleme ve tercüme:  Serpilgül  Vural