Otizmin tedavisinde ”Özel Eğitim” önemli rol oynar. Aile biyomedikal tedaviler kullanmayı tercih ediyor olsa da konusuna hakim iyi bir eğitimci tarafından yoğun bireysel özel eğitim ve grup eğitimleri de şarttır.Her otizmli çocuğun davranış sorunları ,özellikleri ve öncelikleri farklıdır. Ayrıca değişik eğitsel terapilere her çocuğun yanıtı farklı olmaktadır. Bu nedenle hangi çocuğa ne tip bir program uygulanacağının belirlenmesi amacıyla aile ve deneyimli eğitmenlerce ayrıntılı değerlendirmeler yapılması gerekir.
Otistik bozukluğu olan çocuklara nasıl yardım edilebilir?
Otizmli çocukların çoğunda ilerleme sağlamak için terapilerin bir kombinasyonu gerekir. Her bir terapi bütün çocuklar için etkilidir diye bir kural yoktur. Otizmli çocuklar,eğitim terapisi,konuşma/dil terapisi,motor becerileri geliştirme,oyun ve çocuğun bireysel ihtiyaçlarına bağlı olarak yaşıtları ile sosyalleşme gibi bir dizi terapiden yararlanabilir.
Erken,yoğun ve yapılandırılmış eğitim,interaktif oyun/iletişim,öğrenme ve yeni beceriler kazandırmaya ve öğrenmeye çok yardımcı olabilir.
Şu anda kullanılan bazı eğitsel yaklaşımlardan bazıları hakkında özetler halinde aşağıda bahsedilmektedir:
(ABA )Uygulamalı Davranış Analizi:
Öğrenme ilkeleri üzerine kuruludur ve taaklit,ifade/alıcı dil becerilerine odaklanır.
Bir beceriyi geliştirmek için konu küçük adımlara ayrılır.Her adımı öğretmek için:
- Terapist net bir talimat verir ve tepki göstererek ya da fiziksel olarak rehberlik ederek istemi sağlayabilir.
- Davranış; Çocuk cavap verir.
- Sonuç;Terapist çocuğun gelecekte davranışı tekrar yapmaya götürecek olumlu sonucu pekiştiren tepkiyi verir.
Günlük faaliyetler sırasında birçok fırsat ve denemeyle yapılandırılmış öğretim durumları sürekli olarak verilmektedir. Rehberlik ilerledikçe çocuk sistematik olarak bağımsız yanır ortaya koyar.Artık adımlara hakim olduğu için daha karmaşık durumlarda da bunları birleştirerekuygulamayı öğrenir.
Öncelikle çocuğun çevresindeki istenmeyen davranış tetikleyicileri ve ödül kaldırılarak öğrenme ve sosyal beceriye engel olan istenmeyen davranışlar azaltılmaya çalışılır.Yeni ödül ise çocuğa farklı davranışlar öğretmek için kullanılmaya devam edilir.
ABA ile;
- Öğretim ihtiyacı tanınır,
- Net hedefler belirlenir ve etkinliğini değerlendirmek için veri toplanır.
- Öğrenme tam olarak gerçekleşene kadar tekrarlar kullanılır.
Bir çok çocuk için ‘’ Başlangıç Sıçraması’’ sağlayabilir.
Yoğun bireysel ABA terapi ile iki yıl sonra bir çok çocuk normal eğitime katılır hale gelebilir.
- Ancak zaman alıcıdır.
- 2 yıl için haftada 30-40 saatlik bir eğitimi kapsar. Çocuk ve aileyi zorlayan bir süreç olabilir.
- Yoğun eğitim süreci biraz pahalı gelebilir.
- Bazı çocuklar bu kadar zorlayıcı eğitime direnç gösterebilir.
TEACH Sistemi:
TEACH yöntemi ile eğitim ,çocuğun ev ve okul dahil olmak üzere çeşitli ayarlarla yapılandırılmış öğretime dayanmaktadır.
Tam bir program için:
- Bireyselleştirilmiş terapi için çocuk değerlendirilir .
- Eksikleriı karşılamak üzere fiziksel çevreyi değiştirir.
Yardımcı terapist ve ebeveyinler böylece eğitime evde de devam edilebilecektir.
TEACH de görsel malzeme,günlük programlar ve çalışma sistemleri kullanılarak dil,taklit,sosyal ve bilişsel beceriler üzerinde durulmaktadır.
Programın uzun vadeli ana hedefleri ;
- Otizmli çocuğun yetişkin bir birey olduğunda mümkün olduğunca bağımsız,bir başkasının desteğine gereksinim duymadan yaşayabilen,
- çalışabilen,
- sosyal hayata katılabilen,
- boş zamanının uygun etkinliklerle geçirebilen,
beceri ve davranışlara sahip bir insan olmasını sağlamaktır.
Bütün gelişim alanlarında kazandırılmaya çalışılan bütün becerilerin nihayi amacı, bireyin yetişkinlik döneminde bağımsız yaşamasını sağlayacak kişisel ve evcil ve işle ilgili becerileri yapabilmesini sağlamaktır. Otizmli bireyler kapasiteleriyle orantılı işleri yapabilir, üretken olabilirler.
Teacch programı, dikkatinin dağılmayacağı yapılandırılmış bir ortamda, bir iş masasında öğretilen bir beceriyi, bireyin karmaşık doğal çevrede/iş ortamında da kullanabilmesini sağlamayı amaçlar.
Görsel resimler, yazılı yönergeler gibi ipuçlarıyla belli bir sırada ve rutin olarak belli işleri sürdürmeyi, gerektiğinde yardım istemeyi öğrenen otizmli birey; kendi adını yazan günlük programı takip ederek iş alanında hangi işi, ne kadar yapacağını, ne zaman bitireceğini ve sonra ne yapacağını bilecektir.
Otizmli bireyler için mesleki becerileri geliştirmeyle ilgili hedefler; iş kurallarını izleme, bir danışmanın rehberliğinde sorumlu olduğu işle ilgili çalışmaktan, bağımsız çalışmaya kadar değişik bağımlılık-bağımsızlık düzeylerinde olabilir.
Bireyin var olan becerilerini, ilgi alanlarını belirlemek ve bunları geliştirmek, boş/serbest zamanlarını takıntılı uğraşlar veya kendini uyaran davranışlarla geçirmesini önleyebilmek için önemlidir.
Bireyin başkasının yönlendirmesi olmadan dikkat süresinin uzunluğu, bağımsızlık derecesi, ebeveyn iletişimi, ilgileri ve var olan becerileri dikkate alınarak eğitimsel hedefler oluşturulur.
Sevdiği bir nesneyle ilgili koleksiyon yapmak, şarkı söylemeyi seven birini müzik derslerine yönlendirmek, el becerileri iyi olan birine el işi çalışmaları yaptırmak vb çalışmalar, boş zamanlarında kendi başlarına anlamlı bir uğraşı ile ilgilenmelerini sağlayacaktır.
- Bu alandaki gelişmeler aileye dinlenme/ kendine zaman ayırma fırsatı yaratacağı için ve kendini uyaran veya agresif davranışları azaltacağı için çok önemlidir.TEACH yaklaşımı, otizmli bireyin;
- Çoğu zaman karşısındaki kişinin ne söylediğini/istediğini anlamadığında,
- konuşanın yüz ifadesi, beden dili ile ne mesaj verdiğini algılayamadığında,
- ortamdaki soyut ve belirsiz kuralları bilişsel yetersizlikleri nedeniyle kavrayamadığında,
- duyusal uyarılmışlıktan aşırı rahatsız ve ajite olduğunda
uyumsuz davranış gösterdiğini düşünmektedir.
Bu nedenle, Teach programının bu alandaki eğitimsel hedefleri;
- uyumsuz/problem davranışın altında yatan nedenleri anlamak,
- problem davranışın ortaya çıkmasına/oluşmasına neden olan çevresel koşulları düzenleyerek, problem olan davranışların ortaya çıkmasını engellemek,
Davranışın ortaya çıkması engellenemediyse uygun düzeltme yöntemleri ile problem davranışı azaltmak/kontrol altına almaktır.
Teacch programı eğitimsel ilkeleri, otizmlileri diğer gruplardan ayıran özelliklerden yararlanır.
Bunlar;
1-Güçlü Yanlar, Alanlar ve İlgiler
Her bireyin daha iyi olduğu alanlar ve özel ilgileri, yapmaktan hoşlandığı şeyler vardır. İnsanlar daha iyi yapabildiklerini yapmak, böylece başarılı olmak eğilimi taşır ve zorlandığı, başarısızlık ihtimali olan şeyleri yapmaktan kaçınır. Özel ilgi duyduğu ve sevdiği etkinliklerde, motivasyonu daha yüksek olduğu için yapma eğilimi daha yüksektir.
Örneğin sıralama davranışı olan bir çocuk için, yapmasını istediğimiz işleri sıralayan resim veya yazılardan oluşturulmuş bir şema kullanmak bu özelliğinden yararlanmaktır.
Sarı renge takıntısı olan bir çocuk için yapmasını istediğimiz işleri sarı ile işaretlemek bu özelliğinden eğitimsel olarak yararlanmaktır.
Yazılara ilgi duyan bir çocuk için, öğreteceğimiz kelimeleri “sözel tekrar” yerine yazılı alarak sunmak daha etkili olacaktır.
Renkleri eşleştirmeyi, arabaları seven bir çocukla arabalarla çalışırken; bilgisayarı seven bir çocukla bilgisayarda çalışmak daha verimli olacaktır. takıntılı davranışlarını dezavantajdan avantaja, bir eğitim aracına dönüştürmek Teacch prensiplerinden biridir
2-Bireyselleştirilmiş Eğitim İçin Değerlendirme
(Yetenek ve Becerilerin Düzenli Değerlendirilmesi, Dikkatli ve Devamlı Yardım). Bireyin öncelikli ihtiyaçlarını giderecek alanlardaki becerilerden hedef seçilir.
Uzun dönemli hedeflerin gerçekleşmesi için kazanılması gerekli öncül becerilerin öncelikle çalışılması gözden kaçırılmamalıdır.
Teacch programı alınacak hedefleri belirlemek, öğrenmeye en hazır olduğu becerileri, öncelikli hedefleri doğru saptamak amacıyla PEP-R ölçeğini kullanır.Böylece taklit, algılama, el-göz koordinasyonu, ince motor, kaba motor, bilişsel ve sözel olmak üzere gelişimsel değerlendirme yapılmaktadır.
Her gelişim alanında yapabildiği, yapamadığı ve kısmen yapabildiği beceriler belirlenmektedir. Düzenli aralıklarla değerlendirme yapılarak, kazanılan beceriler yerine yeni hedef beceriler seçilir.
Her çalışmada çocuğa gerektikçe ve gereken miktarda yardım verilmelidir. Yardım giderek azaltılmalı, çocuk beceriyi bağımsız yapabilme düzeyine gelince de yardım sonlandırılmalıdır.
3- Anlamın anlaşılmasına yardım
Olaylar, davranışlar, beceriler arasındaki bağlantıları kurmada, çevresinde olan biteni yorumlamada zorlukları olan otizmlilere eğitimcilerin yardımcı olmaları gerekmektedir.
Otizmli bireyin kendi dünyasındaki anlamı öğrenmesi, olayların sırasını ve ilişkisini kavraması, çevrenin bir anlamı olduğunu öğrenmesi, Teach programının temel hedefidir.
Bireyin bu yetersizliği azaldıkça eğitimciye, aileye bağımlılığı azalacak onların yönlendirmesine ihtiyaç duymadan günlük yaşamda gerekli pek çok beceriyi yapabilecektir.
Bu nedenle Teacch programı, çocuğun bazı becerileri, kuralları, dili kullanmayı öğrenmesinin yeterli olmadığını; bunlar arasındaki bağları, neden-sonuç ilişkilerini kavraması gerektiğini bunu yapabilmesi için de çevrenin/eğitim ortamının yapılandırılması, anlaşılır kılınması gerekir.
4-Problem Davranışların Altında Yatan Nedenleri Anlama
Çoğu zaman anne-babalar ve eğitimciler, gözünün içine bakarak tam tersini yapan veya yasaklanmış bir eylemi gerçekleştiren çocuğun bu davranışını kasıtlı olarak yaptığını düşünür.
Otizmli bir çocuğun kasıtlı olarak karşı koyucu ya da kışkırtıcı davranışlar göstermesi pek sık görülen bir durum değildir.
Teacch programı uygun olmayan davranışları yalnızca ortadan kaldırmanın yeterli olmadığını bu davranışın temelinde yatan ana nedeni anlamaya odaklanır.İstenmeyen davranışları değiştirmek için bilişsel-davranışçı yöntemlerden yararlanır.
5-Ebeveyn ile ortak çalışma
Okulda kazanılan becerilerin günlük yaşamda tekrar edilmesi ve genellenebilmesi büyük ölçüde ailenin katılımıyla gerçekleştirilebildiği için aile çok önemlidir. Bu nedenle Teacch programında aile yardımcı terapist olarak eğitimcinin yanında ve eğitimin önemli bir parçasıdır.
Teacch programı ailenin görüşlerine, çocuğunu gözlemleyen ve iyi tanıyan kişiler olarak önem verir. Eğitimciler eğitim programını oluştururken ailenin istek ve ihtiyaçlarını dikkate alır, onların yaşantısını zorlaştıran davranışları düzeltmeye öncelik verme prensibini esas alır.
6-Teacch eğitmenlerinin Otizmi tüm yönleriyle kavramış olması gereklidir.
Otizmlilerle çalışan tüm uzmanlar, sadece psikolog, dil terapisti gibi belirli bir alanla sınırlı olmamalı, otizmden kaynaklanan tüm sorunlara hakim, genelleme yapabilen bireyler olmalı ve bütünleştirici bir çalışma sistemi uygulayabilmelidir.
TEACH eğitimi ile özetlersek aşağıdaki becerileri kazandırmak esastır.
1-Çevrenin bir anlamı olduğunu öğretmek
2-Neden – Sonuç kavramının öğretilmesi
3-İletişim becerilerini geliştirmek
4- Günlük yaşam ve toplumsal yaşam becerileri gibi yetişkinlik için gerekli, anlamlı becerileri geliştirmek
5-Mesleki Beceriler Geliştirmek
6-Boş Zamanı Değerlendirme, Eğlenme ve İlgi Alanları Geliştirme
7-Uyumsuz/Problem Davranışları Azaltma
DEVAM EDECEK…
Serpilgül Vural
Add Comment