Ana sayfa Eğitim Otizm Özel Eğitim

Otizmlilerin eğitiminde Temple Grandin’den birkaç ipucu

eğitimYetişkin otizmlilerin en ünlülerinden olan Prof. Temple Grandin bildiğiniz üzere bir üniversite hocasıdır. Bu makale kendisinin önceki yıllarda yazdığı bir makalenin çevirisidir. Mümkün olduğunca aslına sadık kalmaya çalışarak ve zaman zaman kendi deneyimlerimden örneklerle yeniden ele almaya çalıştım. Otizmle yeni tanışan ailelere az da olsa katkısı olacağını düşünüyorum.

 

*Otizmli birçok insan görsel düşünür.

Örneğin; ben resimlerle düşünüyorum. Bütün düşüncelerim hayali video görüntüleri gibidir. Resimler benim ilk dilim, kelimeler ise ikinci dilim gibidir. Kelimelerin zihnimde birer resimleri vardır.

Bu tarz bir çocuk ile çalışılıyor ise “Yukarı ” ya da ” aşağı  ” gibi kelimeleri öğrenmek için öğretmen çocuğa örnekteki gibi bir yol izlemelidir: Oyuncak bir uçak alıp masanın üzerinden havaya kaldırarak uçağa kalkış yaptırıp “ yukarı”, aynı şeyin tersini yaparak uçağı havadan masanın üzerine indirerek  ” aşağı” demelidir. Böylece çocuk aşağı ve yukarı kavramlarını görerek öğrenir.  Hatta aşağı ve yukarı yazan kartlar hazırlayıp uçak aşağı inerken “ aşağı” kartını, yukarı kalkarken “ yukarı” kartını uçağa yapıştırmalıdır.

 

* Uzun sözlü talimatlar ve cümlelerden kaçının.

Otizmlilerin genellikle olayların sırasını hatırlamayla ilgili sorunları vardır. Çocuk okuyabiliyorsa bir kağıt parçası üzerine talimatları yazmak iyi bir fikir olabilir. Ben de olayların sırasını hatırlayamayabiliyorum.  Mesela; bir benzin istasyonunda yön sorarsam, sadece üç adımı hatırlıyorum. Üçten fazla adımda unutuyorum. Bu nedenle tarifin yazılı olmasını sağlamaya çalışıyorum. Aksi halde kafamda resim olarak hatırlamam mümkün olmuyor.

 

*Birçok otizmli çocuğun çizim, sanat ve bilgisayar programlama ile arası iyidir.

Bu yetenek alanları teşvik edilmelidir. Çocuğun yeteneklerini geliştirme üzerine çok fazla vurgu olması gerektiğini düşünüyorum. Yetenekler gelecekteki istihdam için kullanılabilecek beceriler halini de alabilir zira…

 

*Bazı otizmli çocuklar tren, harita vb şeylere karşı takıntılı olabilir.

Bu takıntıları eğitimin bir parçası haline getirmek öğrenmede yararlı olabilir ve çocukları motive etmek için kullanılabilirler.   Varsayalım çocuk trenleri çok seviyor, okuma ve matematik öğretmek için trenler kullanılabilir. Sayıları öğretebildiğiniz gibi şehirlerarası mesafeleri hesaplama problemleri için de kullanılabilirsiniz. Şehirlerle ilgili bilgiler öğretilirken de harita takıntısından yararlanılabilir. Bu örnekleri artırmak mümkün.

*Sayı kavramları öğretmek için somut görsel yöntemleri kullanın.

Ailem sayıları öğretmek için bana yardımcı bir oyuncak vermişti. Farklı uzunluk ve sayılar farklı renk dizileri oluşturuyordu. Ben ekleme ve çıkarma yaparken bu renk dizilerinden çok yararlanmıştım. Kesirleri öğretmek için de kesilmiş meyvelerden yararlanılabilir. Ben çeyrek ve yarısı kavramını  yarıya ve dörde bölünmüş ahşap elma oyuncak ile öğrendim.

*Birçok otizmli çocuğun el motor kontrolü ile ilgili sorunları vardır.

Düzgün bir el yazısı ile yazmak bazen çok zordur. Hayal kırıklığını azaltmak ve çocuğun yazma keyfini artırmak için, onun bilgisayarda yazmasına izin verilebilir. Benim okuldayken kötü bir el yazım vardı (El motor becerilerini artırmak için oyun türü çalışmalar yapmak yararlıdır. Yazı yazmak zaten zorken el becerilerini yazarak artırmaya çalışmak itici bir hal alabilir.)

 

*Bazı otizmli çocuklar ses ile bazıları bütün kelimeleri ezberleyerek okumayı daha kolay öğrenir.

Ben ses ile öğrendim. Annem bana ses kurallarını öğretti ve sonra bütün kelimeleri resimlerle ilişkili flash kartlar ve resimli kitaplarla devam ettirdik. Kartın üstünde hem görüntü hem de yazılı kelime hali mevcuttu. Çocuğunuza isimler öğretirken kelimeleri duymaları ve aynı anda görüntü ve yazılı kelimeyi görmeleri öğrenmelerini kolaylaştırabilir.

 

*Çocukken, okul zili, dişçi matkabı gibi yüksek sesler kulaklarımı acıtıyordu.

Otizmlilerin kulaklarının zararlı seslerden korunması gerekir. Önce bu seslerin şiddetini az hissedeceği önlemler almak sonra da bu önlemleri azar azar geri çekerek çocuğun yüksek sese toleransını artırmak iyi bir çözüm olabilir. Örneğin; sandalyenin yerde sürtünme sesini azaltmak için altlarına keçe yapıştırmak. Sonra da bunları zamanla teker teker farklı zaman aralıklarında çıkararak bu konuda ilerleme kaydedebilirsiniz.

 

*Bazı otizmliler görsel dikkat dağıtıcılardan rahatsız olurlar.

Görsel işleme sorunları olan çocuk ve yetişkinler TV, bilgisayar gibi titreyen tip monitörlerden rahatsız olabilirler. Bazen dizüstü bilgisayarlar ve düz panel ekranlar daha az titreşim yaparlar ve böylece otizmliler daha iyi görebilirler.

Yürüyen merdivenlerden korkan çocuklar ve yetişkinler genellikle görsel işleme sorunları olanlardır. Açık veya kapalı olsun fark etmiyor yürüyen merdivenden korkuyorlar.

Bu kişiler aynı zamanda floresan ışıklara da tahammül edemeyebiliyorlar.  Floresan ışıkları gibi titreyen lambalar yerine daha titreşimsiz olanlar tercih edilebilir. Renkli camlar da onlar için yararlı olabilir.

Görsel işleme problemleri olan kişiler genellikle siyah üzerine kontrast renklerin kullanıldığı yazılı materyallerden rahatsız olurlar. Bu baskın renklerden uzak durarak, örneğin; açık mavi, gri veya açık yeşil kağıt üzerine hazırlanmış materyaller kullanmak daha kolay okuma öğrenmelerini sağlayabilir. Ya da renkli camları olan gözlüklerle de bu etkiyi sağlayabilirsiniz.

 

*Bazı konuşamayan yetişkin ve çocuklar  görsel ve işitsel girişi aynı anda işlemleyemiyor olabilirler.

Bunlarda tekli kanal vardır. Gördükleri anda duyamıyorlar ya da tam tersi olabiliyor. Bu durumda aynı zamanda bakmaya ve dinlemeye zorlanmamalıdırlar.  Onlara görsel veya işitsel bir görev farklı zamanlarda verilmelidir. Olgunlaşmamış sinir sisteminin aynı anda görsel ve işitsel girişi işlemesi mümkün değildir.

 

* Kimi otizmliler her zaman kıpır kıpırdırlar.

Onlara ağırlıklı yelekler giydirmek sinir sistemlerini yatıştırmayı sağlayarak daha az aktif olmalarını sağlayabilir. Ben kendime basınç sistemi kurarak kendimi sakinleştiriyordum.  En iyi sonuçlar için, yelek yirmi dakika boyunca giyilmelidir ve daha sonra birkaç dakika için çıkarılmalıdır.

Bazı otizmli bireyler salıncak ya da battaniye içinde sallanmak daha iyi sonuç verebilir.  Sallanırlarken öğretmen o çocukla etkileşim halinde ise göz teması ve konuşmasında düzelmeler sağlanabilir.  Bu şekilde sallanan veya basınçlı duyusal girdi verilen çocuklarda bazen konuşma artırmaya yardımcı olunabiliyor. Ancak, sallanmak her zaman eğlenceli bir oyun olarak yapılmalıdır.

 

*Bazı çocuklar ve yetişkinler şarkı söyleyerek daha iyi konuşabilirler.

Kelimeler ve cümleler onlara şarkı ile öğretilirse daha iyi yanıt verebilirler.

 

* Konuşmayan büyük çocuklar ve yetişkinlerde dokunma, genellikle onların en güvenilir duygusudur.

Hissetmek için dokunmak onlar için daha kolaydır. Harfler onlara plastik harfleri hissetmeleri sağlanarak öğretilebilir.

Onlar, hissederek kendi günlük programlarını da öğrenebilirler.  Planlanan etkinlikten birkaç dakika öncesi nesneleri tutarak sonraki etkinliğin ne olduğunu anlamaları sağlanabilir. Örneğin, öğle yemeğinden beş dakika önce tutması için bir kaşık verilirse birkaç dakika sonra sıradaki etkinliğin öğlen yemeği olacağını bilebilirler. Araba ile gezmeye gitmeden birkaç dakika önce eline oyuncak araba vererek sonraki etkinliğin araba ile gezmek olduğunu bilmesi sağlanabilir vb…

 

*Bazı çocuklar da bilgisayar ekranından daha kolay öğrenebilirler.

Pek çok etkinlik için kullanılabilir. Konuşmayan çocuklar ve yetişkinler için basılı kelime ve resimlerin aynı yönde bulunduğu kartları kullanmak büyük kolaylık sağlayabilmektedir. Bazı nesnelerin basılı kartları olmayabilir onların da gerçekleri ya da fotoğrafları çekilerek kullanılabilir.  ( Biz nesneleri ve olayları tek tek fotoğraflayarak bilgisayarda slayt şov haline getirdik ve oğlumun öğrenmesine çok yararı oldu. Hepsinden de mühimi öğrenme isteğini artırdı. Sizler de kendi yöntemlerinizi geliştirebilirsiniz ya da tablet bilgisayar uygulamalarından yararlanabilirsiniz. )

*Bazı otizmli bireyler konuşmanın iletişim için kullanıldığını bilmiyor olabiliyor.

Dil egzersizleri ve iletişimi teşvikle dil öğrenme kolaylaştırılabilir. Bazı çocuklar en iyi yöntem yanlış yaparak öğrenmektir. Örneğin çocuktan bardak vermesi istenir fincan verirse siz doğrusu ile değiştirerek doğrusunu öğrenmesini sağlayabilirsiniz.  Ya da sizden fincan isteyeceği yerde yanlışlıkla tabak diyorsa ona tabak verin ki yanlışını anlasın. Sonra da doğrusunu söyleyerek doğru objeyi ona uzatın.

 

*Otizmli birçok kişi bilgisayar faresi kullanmakta zorlanır.

Klavyeden tıklayarak ya da silindirik küçük toplar şeklinde kullanılan düğmelerle kullanmasını sağlayabilirsiniz. Ellerinde motor kontrol problemleri olan otizmliler için fare kullanımı hayli zordur. ( Oyun hamurları, kağıt yırtmak ya da kesmek el becerilerini artırmak için oldukça iyi yöntemlerdir )

 

* Bazı çocuklarda sert ünsüzlerin telafuzunda güçlük vardır.

Bunun için ayrı bir çalışma gerekebilir. Konuşma terapistleri ile bu konuda yol alabilirsiniz.

 

*Genelleme yapmayı öğretmek otizmli çocuklar için sık sık ciddi bir sorundur.

Örneğin; karşıdan karşıya geçerken dikkat etmesi gereken kurallar öğretilirken, aynı kurallar farklı caddelerde de uygulamalı gösterilmeli ki çocuk o kuralların tüm caddelerde geçerli olduğunu anlayabilsin. Aksi halde sadece o sokak için geçerli bir kural zannedebilir.

Yine Yaygın bir diğer sorun da çocuğun sadece kendi evinde alıştığı tuvaleti kullanmak istemesi ve diğer yerlerdeki tuvaletleri kullanmayı reddetmesidir. Bunu aşmak için farklı yöntemler denenebilir. Örneğin; Okuldaki tuvalete oturmayı reddediyorsa ve tuvaletler farklı renklerdeyse renkli bantlar kullanılarak evdeki ile aynı renge getirilmeye çalışılır. Çocuğun oturması bu şekilde sağlanabilmişse bantlar zamanla tek tek farklı günlerde sökülür.

* Ağır otizmli bireyler için ardışık görev adımlarını takip etmek çok zordur.

Bir görev adımı bir dizi olarak sunulduğunda bazen anlamayabilirler. Öğretmeyi istediğiniz bir görevi elleri ile yapacaksa ellerinizi, ayakları ile yapacaksa ayaklarınızı onunkilerin üzerine koyup yönlendirerek görevi öğretebilirsiniz.  (Örneğin: Oğlum Ata’ya balkonda bisiklet sürmeyi öğretirken el ve bacak koordinasyonunu sağlamayı ellerimle göstererek başarabilmiştim. Buna benzer pek çok görevi eş zamanlı yönlendirmelerinizle kolaylaştırabilirsiniz.)

 

* Yeme problemleri  otizmlilerde yaygın gözlenen bir sorundur.

Bazı durumlarda çocuk, belirli bir gıda tüketme gibi bir takıntı geliştirebilir. Bir klinikte sadece çikita muz yiyen bir çocuk için şu yöntemi geliştirmişler; çikita muz etiketlerini diğerlerinin üzerine de yapıştırarak yemesi sağlanmıştı. Bu etiketler portakal vb meyvelerin üzerine yapıştırılarak onları da tüketmesi sağlanmıştı. Örneğin; paket takıntısı olan bir çocuksa içine yemesini istediğiniz yiyeceği koyarak deneyebilirsiniz. (Ama bu sizi her zaman başarıya götürecek demek değildir. Benim oğlum böyle bir kandırmacayı yutacak bir çocuk hiç olmadı mesela. Sanırım en doğru yaklaşım o gıdayı neden yemediğini doğru bir şekilde saptamak ondan sonra onun alternatiflerini yaratmayı denemek olacaktır.)

Çeviren ve derleyen: Serpilgül Vural

About the author

admin

2 Comments

Click here to post a comment

OTİZMDÜNYASI | Otizmlilerin Eğitiminde Temple Grandin’den Birkaç İpucu için bir cevap yazın Cancel reply

Kategoriler

Ekemiş Posta Kutunuzda

Arşivimiz

error: Content is protected !!